Mortgage fonlarý gýdayý vurdu!

ABD'deki emlak krizinden aðýr yara alan hedge fonlar, yaralarýný sarmak için emtia piyasalarýna saldýrdý. Fiyatlar daha da artacak beklentisiyle spekülatörler ürün saklýyor, dünya suni bir gýda kriz yaþýyor.

REFERANS

5 yýllýk küresel likidite bolluðu döneminde kâr ederken kendilerini bir anda eskiden yatýrým yaptýklarý tüm yatýrým araçlarýndan zarar eder bulan küresel yatýrým fonlarýnýn para hýrsý sýradan tüketicinin sofrasýna dokunmaya baþladý. Ekvador'dan Haiti'ye, Japonya'dan Fransa ve Ýtalya'ya kadar bir çok ülkede protestolara neden olan, son olarak Haiti'de bir pazar yerinin yaðmalanmasý ile dünya kamuoyunun bir numaralý gündem maddesi haline gelen küresel gýda fiyatlarý sadece son 3 hafta içinde bile yüzde 20 artýþ gösterdi. Aralýk ayý itibariyle 37 ülkede gýda fiyatlarý yüzünden kriz yaþandý, 20 ülke ise bazý gýda ürünlerinin fiyatlarýný dondurmak zorunda kaldý. Birleþmiþ Milletler'in (BM) Gýda Programý bile 700 milyar dolarlýk fonlama açýðý verdi ve geliþmiþ ülkelere 500 milyon dolarlýk acil ek fonlama çaðrýsýnda bulundu.

2006'dan 2007'ye yüzde 23'lük bir artýþ yaþayan gýda fiyatlarýndaki artýþ, perakende gýda fiyatlarýnýn da son 30 yýl içindeki en hýzlý çýkýþýný görmesini saðladý. ABD'de Gýda Yönetimi Birliði'nin verilerine göre 2007'de vadede sadece tahýllardaki fiyat artýþý yüzde 42'yi, mandýra ürünlerindeki fiyat artýþý ise yüzde 80'i buldu.

Özellikle geliþmekte olan ülkelerde Haiti gibi sosyal patlamalara neden olmaya baþlayan gýda fiyatý artýþlarýndaki en büyük pay ise küresel piyasalarýn en agresif ve spekülatif oyuncusu olan hedge fonlara ait.
ABD Merkez Bankasý (FED) faiz indirdikçe hazine tahvillerine olan ilgisi azalan, dolar euro karþýsýnda kan kaybettikçe ABD'li þirket tahvillerine ve diðer sabit getirili yatýrým araçlarýna yatýrým yapmak istemeyen bu fonlar soluðu vadeli emtia borsalarýnda aldý.

Arbitraj geliri ve spekülasyona dayalý bir yatýrým geleneðine sahip olan hedge fonlar ABD'deki mortgage krizinin yarasýný sarmak için mýsýr, buðday, soya fasülyesi, pirinç gibi emtianýn vadeli kontratlarýna adeta saldýrdý. Son bir kaç ay içinde ABD Merkez Bankasý (FED) hýzlý bir faiz indirþmi sürecine girince ise iþin rengi iyice belli olmaya baþladý. Tarýmsal emtianýn asýl pahalanma süreci bu araya denk geldi. Pirincin vadeli fiyatý sadece 2 aylýk dönemde yüzde 75 yükseldi. Buðdayýn fiyatý ise bir yýl içinde yüzde 120 arttý. Bu, bir çok düþük gelirli ülkede ekmek fiyatlarýnýn ikiye katlanmasýna neden oldu.

FED indirimde hýzlanýnca emtia fiyatlarý patladý

Hedge fonlar mýsýr, buðday, arpa ve pirinç gibi emtianýn vadeli kontratlarýna yatýrýmlarýnda iyice gaza basýnca piyasalarýn gözü emtia fiyatlarýnda yaþanan anormalliklere dönüverdi. Mart ayýnda Chicago Emtia Borsasý'nda (CBOT) iþlem gören vadeli mýsýr fiyatý buþel baþýna 5.88 dolarý görerek rekor kýrdý. Soya fasülyesi ise ayný ay içinde 15.86 dolara kadar fýrladý. Yine CBOT'ta iþlem gören buðdayýn vadeli fiyatý ise Þubat ayý sonunda 13.49 dolara kadar yükseldi. Dolarýn bir yýlý aþkýn süredir euro karþýsýnda yaþadýðý sert düþüþler, en güvenli yatýrým aracý olarak bilinen ABD hazine tahvillerinin getiri cazibesini kaybetmesi ve hem ABD hem de Avrupa'da düþüþe geçen faiz oranlarý hedge fonlarýn tarýmsal emtiaya yönelmesinin en büyük sebebi. ABD Merkez Bankasý'nýn (FED) faizlerini yüzde 5,25'lerden kýsa bir süre içinde yüzde 2,50'ye kadar çekmesi ise gýda fiyatlarýnýn pimini çeken asýl etken oldu.

Vadeli piyasadaki fiyat ticaret borsasýna yansýyor

Ancak bu kez iþin ucu evine ekmek götürmekte zorlanan sýradan vatandaþa dokunuyor. Çünkü yatýrým fonlarýnýn aþýrý talebi ile Chicago Emtia Borsasý (CBOT) gibi vadeli iþlemler piyasasýnda oluþan yüksek fiyatlar, ülkelerin ticaret borsalarý için de referans fiyat olarak alýnýyor. Yani vadesi dolduðunda en fazla yüzde 1'lik teslimatýn gerçekleþtiði vadeli iþlem piyasalarýnda oluþan fiyat ne kadar spekülatif olursa olsun o ülkenin ticaret borsasýnda da kabul görüyor. Bu sayede ise tarýmsal ürünlerin vadeli fiyatlarýnýn yanýsýra spot satýþ fiyatlarý da patlýyor. Yani emlaktan sonra ikinci bir balon da emtia piyasalarýnda oluþuyor. Fiyatlar aynen mortgage krizinde olduðu gibi önü alýnmayan bir þekilde yükseliyor. Kýsacasý Batýlý hedge foncunun ABD'deki mortgage krizinden aldýðý yarayý emtia üzerinden kapatmaya çalýþmasý, tüketicinin sofrasýna koyduðu ekmeði de yemeði de artýk etkiliyor.

Öte yandan sadece hedge fonlar deðil gýda þirketleri de kendilerini koruyabilmek için emtia piyasalarýndaki pozisyonlarýný artýrmaya baþlamýþ durumda. Hatta bazý gýda þirketleri sadece hedging amacýyla yaptýklarý bu yatýrýmlardan kendi faaliyet alanlarýna göre bile daha fazla kazanýyor. Üstüne aralarýnda Çin, Hindistan, Vietnam, Endonezya, Mýsýr ve Suudi Arabistan'ýn da bulunduðu bir grup geliþmekte olan piyasa ülke içinde gýda fiyatlarýný kontrol altýnda tutabilmek için yurtdýþýna yaptýklarý ihracat miktarýna sýnýrlama getirmeye baþladý. Ancak ne yapýlýrsa yapýlsýn kâr etmiyor hatta tüm bunlar küresel piyasada tarýmsal emtianýn iyice pahalanmasýný ve altýn gibi deðerli bir yatýrým aracýna dönüþmesini saðlýyor. Mortgage krizi sonrasý küresel hisse senetleri piyasasýndan 2008'in ilk 3 ayýnda çýkan 98 milyar dolarýn önemli bir kýsmýnýn da emtia borsalarýna aktýðý düþünülüyor.

Gýda fiyatý küresel enflasyon sancýsýný artýracak

Kimi uzmanlara göre emtia fiyatlarýndaki çýkýþ 1970'lerdeki stagflasyonist dönemlerin öncesine benziyor. Ancak bu kez küresel ekonominin iþi daha zor, çünkü 1970'lerde ücret enflasyonu ile ortaya çýkan stagflasyonu bu kez emtia fiyatlarý körüklüyor, ki bu da merkez bankalarýnýn kontrol alaný dýþýnda bir geliþme. Gýdadaki pahalanma tüketicilerin sofralarýna koyduklarý ekmek kadar makro ekonomi için de olumsuz bir geliþme. Hükümetlerin gýda fiyatlarýný iç piyasada kontrol altýnda tutmak için gittikleri ihracat yasaðý uygulamalarý ise tartýþmalý. Çünkü aslýnda bu dýþ piyasada arz yetersizliðini ve dolayýsýyla fiyat artýþýný daha da körüklüyor ve gizliden gizliye bir gýda enflasyonu yaratýyor. ABD'den Japonya'ya, Avrupa'dan Çin'e kadar ise küresel ekonomi zaten enflasyon kýskacýnda. ABD'de üretici fiyatlarý endeksi Ocak'ta yýllýk bazda 26 yýldan uzun bir sürenin en büyük oranýyla yüzde 7,4 arttý. Çekirdek enflasyon yani PCE tüketici endeksindeki yýllýk artýþ ise Ocak ayýnda yüzde 2,2 oldu. 10 yýllýk resesyondan yeni yeni toparlanan Japonya'da da enflasyon çanlarý çalýyor. Ülkede tüketici fiyatlarý ocakta geçen yýlýn ayný dönemine göre yüzde 0,8 arttý. Euro Bölgesi'nde ise enflasyon ocak ayýnda yüzde 3,2 arttý.

Tarým ürünü þirketleri krize raðmen kârda

ABD'de yaþanan ekonomik yavaþlamaya, hisse senetleri piyasalarýndaki deðer kaybýna raðmen bu durumdan en az etkilenenlerin baþýnda ise emtiadaki çýkýþtan olumlu etkilenen gýda þirketleri geliyor. Tarýmsal gýda fiyatlarýndaki artýþ sayesinde bu þirketlerin kârý ve borsadaki hisseleri de artmaya baþladý. ABD'de borsaya kote olmuþ baþlýca tarýmsal gýda üreticileri arasýnda Cargill, Bunge, Connell Ric&Sugar, Mckinney ve Beaumont gibi isimler var. Bu üreticiler arasýnda Cargill bu hafta açýkladýðý çeyrek dönemli raporunda 2008'in ilk çeyreðinde bir önceki yýlýn ayný dönemine oranla yüzde 86 daha fazla kâr ettiðini, kârýnýn 1.03 milyar dolara çýktýðýný belirtti. Bunge ise Yahoo'nun tarýmsal gýda üreticileri endeksinde borsanýn en iyi performans gösteren tarýmsal gýda þirketi olarak görülüyor. Soya fasülyesi, mýsýr, buðday, kanola gibi tarýmsal emtia üzerinde uzmanlaþan þirketin hisseleri sadece dünkü iþlemlerde bile yüzde 2'ye yakýn artýþ gösterdi.