Emniyet'te yerde yatmaya mecbur kalan Paþa'nýn öyküsü

06.07.2008 17:10
Bundan tam 82 sene önce, bugünlerde, Ýzmir Hapishanesi’nin “Paþa” rütbeli ve kahramanlýðý dillere destan bir misafiri, daha doðrusu bir mahkumu vardý: Kâzým Karabekir...

Karabekir Paþa’nýn kim olduðunu yazmama herhalde gerek yok. Sadece, bugünkü Doðu sýnýrýmýzýn ve Ýstiklâl Savaþý tarihimizdeki çok önemli bazý müsbet geliþmelerin onun eseri olduðunu söylemekle yetineceðim.

Hem asker, hem de milletvekili olan Karabekir Paþa’nýn, Ankara’daki evine 1926’nýn 22 Haziran’ýnda gelenler “Baþvekil Ýsmet Paþa sizi çaya davet ediyorlar” dediler ama Paþa’yý baþbakanýn çayýna deðil, Emniyet Müdürlüðü’ne götürdüler. Karabekir Paþa binanýn alt katýnda pencereleri parmaklýklý bir odaya kapatýldý. Odada yatak yoktu ve Þark Fâtihi, üç gece boyunca yerde uyumak zorunda býrakýldý.

Paþa’yý, mevcutlu olarak Ankara’dan Ýzmir’e götürüp Ýstiklâl Mahkemesi’ne çýkardýlar. Yalnýz deðildi, herbiri Ýstiklâl Savaþý’nýn çok önemli isimleri olan Ali Fuad, Refet ve Cafer Tayyar Paþalar gibi silâh arkadaþlarýnýn yanýsýra bazý politikacýlar ve adý-saný bilinmeyen baþka kiþiler de tutuklamýþ ve hep beraber mahkemeye götürülmüþlerdi.

Ýsnad edilen suç, tarihlere “Ýzmir Suikasti” diye geçen suikast teþebbüsüne yani Mustafa Kemal Paþa’nýn canýna kasteden komploya karýþmýþ olmalarýydý.

Kâzým Karabekir baþta olmak üzere diðer paþalarýn tutuklanmasý çok kiþinin ve bu arada eski silâh arkadaþlarý Baþvekil Ýsmet Paþa’nýn aðýrýna gitti. Ýsmet Paþa, Ýstiklâl Mahkemesi heyetiyle görüþtü ama hakimlerin “Bu iþe karýþýrsan seni de tutuklarýz” yolundaki tehditleri ve Mustafa Kemal Paþa’nýn “Mahkemeler baðýmsýz hareket ediyorlar” demesi üzerine, mahkemeye “Haklý imiþsiniz, bildiðiniz gibi yapýn...” meâlinde bir telgraf çekecek ve iþe bir daha karýþmamaya çalýþacaktý.

Mahkeme 1926’nýn 26 Haziran günü Ýzmir’deki Elhamra Sinemasý’nda baþladý. Karabekir Paþa duruþmalardan birinde mahkeme baþkaný Ali Bey ile münakaþaya girip “Bu dâvâ siyasîdir” dedi ve tartýþma sýrasýnda söyledikleri bir anda her yerde konuþulur oldu. O sýrada Çeþme’de bulunan Mustafa Kemal Paþa’nýn tartýþmadan hemen sonra hâkimleri yanýna çaðýrýp bir güzel haþladýðý ve baþta Ali Bey olmak üzere, paniðe kapýlan mahkeme heyetinin Ýzmir’e pencereden atlayarak döndükleri anlatýlýyordu.

Karar celsesi 13 Temmuz’da yapýldý ama Ýzmir’deki bu son duruþmada alýþýlmadýk bazý hadiseler yaþandý: Þehrin üzerinde dolaþan bir uçaktan üzerinde “Karabekir Paþa masumdur” sözlerinin yazýlý olduðu kâðýtlar atýldý. Mahkeme salonunda ise o zamana kadar görülmemiþ bir kalabalýk vardý, kararý dinlemeye gelenlerin çoðu subaydý, üniformalý ve silâhlýydýlar. Mahkeme 17 kiþiye idam cezasý verdi ama Kâzým Karabekir’in yanýsýra Ali Fuad, Refet ve Cafer Tayyar Paþalar beraat ettiler.

Merak edenler için, Karabekir Paþa’nýn daha sonraki hayatýndan da kýsaca bahsedeyim: 1927’nin 5 Aralýk günü emekli edildi ve Ýstanbul’da, Erenköy’deki evinde senelerce göz hapsi altýnda yaþadý. Manevî dertlerinin yanýsýra büyük maddî sýkýntýlar da çekti, hattâ hasta olan hanýmýyla kýzlarýna ilâç alabilmek için kayýnpederinin yadigârý olan saati bile satmak zorunda kaldý. Ereköy’deki evin pencerelerinin birçoðun camsýzdý, Paþa’nýn cam alacak parasý da zaten yoktu ve cam yerine battaniye ve çarþaf asmýþlardý.

Þark Fâtihi Karabekir Paþa, o günlerde yazdýðý “Ýki Damla Gözyaþý” baþlýklý þiirin giriþinde “Yetmiþ lira ile mütekaid (emekli) bir adam / Ýken, iki kýzým da doðdu olduk tamam / Evet tamam! Çünki herkes kaçýyor benden / Ve ben de sabahlarý erken / Yavrularýn hazýrlýyorum sütlerini” diyecekti.

Ama, askerlerin kendilerinden olanlara eninde-sonunda mutlaka sahip çýkmalarý eski bir gelenekti ve Karabekir Paþa ilerki senelerde yeniden milletvekili, 1946’da da Meclis Baþkaný seçilecek, hayata 1948’de henüz 66 yaþýndayken bir kalp krizi neticesinde veda edecekti.

Bugün, Türkiye’nin birçok þehrindeki caddeler, meydanlar ve mahalleler, evinden “Baþvekil Ýsmet Paþa sizi çaya davet ediyorlar” diye alýnýp Emniyet’in bir odasýnda geceler boyu yerde uyumaya mecbur býrakýlan Kâzým Karabekir Paþa’nýn adýný taþýyor.

muratbardakci@haberturk.com