Borsa Hukuku

[apruncurtigin]

BORSA, BORSA İŞLEMİ KAVRAMLARI
Borsa KavramıEkonomik gelişimin ilk günlerinden beri çok sayıda alıcı ve satıcının belirli
zamanlarda ve belirli yerlerde toplanabilmelerini olanaklı kılmak amacı ile pazarlar kurulmuş
ve burada arz ve talep karşı karşıya gelmiştir. Pazarlarda alıcılar arzın kapsamını ve niteliğini
öğrenebilme fırsatı bulmuş, satıcılar ise alıcıların isteklerini saptayarak buna uygun mal
üretme yoluna gitmişlerdir. Bu pazarların gelişmiş, merkezileşmiş ve sürekliliği olan borsalar,
herhangi bir biçimde temsil edilmeleri olanaklı bulunan değerlerinin ticaretinin yapıldığı
pazarlar olmuştur. Fuar ve pazarlardan farklı olarak, sürekli bir kuruluş görünümünde olan
borsaya malın kendisi getirilmemekte, mal ya da ilgili menkul değer fiziken borsada
bulunmamasına rağmen borsada el değiştirmektedir. Borsa kelimesinin kökeninin 14.yüzyılda
Brügge kentinde bulunan ve Güney-Kuzey Avrupa arasında ticaret yapan “von der Beurs”
ailesine dayandığı iddia edilmektedir.9
Borsalar iş konularına göre, döviz borsası, ticaret borsası, altın borsası, menkul
kıymetler borsası, vadeli işlemler borsası ve opsiyon borsası gibi değişik ayrımlara tabi
tutulmaktadır.
Mevzuatta değişik hükümlerde menkul kıymetler borsaları tanımlarına yer verilmiştir.
Sermaye Piyasası Kanunu’nun 40/I. maddesinde borsa “Sermaye piyasası araçlarının işlem
göreceği borsalar, özel kanunlarında yazılı esaslar çerçevesinde teşkilatlanarak, menkul
kıymetlerin ve diğer sermaye piyasası araçlarının güven ve istikrar içinde, serbest rekabet
şartları altında kolayca alınıp satılabilmesini sağlamak ve oluşan fiyatları tespit ve ilan
etmekle yetkili olarak kurulan kamu tüzel kişiliğini haiz kurumları” olarak tarif edilmektedir.
Menkul Kıymetler Borsaları Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin (91 Sayılı KHK) 3/I.
maddesi ise benzer şekilde borsayı “Menkul kıymetler borsaları bu Kanun Hükmünde
Kararnamede yazılı esaslar dairesinde menkul kıymetlerin alım ve satımı, fiyatlarının tespit ve
ilanı işleriyle yetkili olarak kurulan tüzel kişiliği haiz kamu kurumları” olarak
tanımlamaktadır. Menkul kıymetler borsasına yönelik diğer bir tanım da Menkul Kıymetler
Borsalarının Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmeliğin (Genel Yönetmelik) 4.
maddesinde yer almaktadır. Bu maddeye göre, “borsada işlem görmesi kabul edilen menkul
kıymetlerin, alım satımının 91 sayılı KHK’de yazılı esaslar dairesinde, belli kurallara göre
düzen içinde yapılmasını sağlayan, oluşan fiyatların ilanına yetkili, tüzel kişiliği haiz kamu
kurumları” borsa olarak tarif edilmektedir.
Mevcut durum itibariyle ülkemizde hisse senetlerinin alım satımı İMKB’de
yapılmaktadır. İMKB, 91 sayılı KHK uyarınca kurulmuş, yetkilerini kendi sorumluluğu
altında bağımsız olarak kullanan ve Sermaye Piyasası Kurulu’nun (Kurul) gözetim ve
denetimi altında olan tüzel kişiliği haiz bir kamu kurumudur.
Çalışmanın içeriği esas olarak İMKB’de yürütülen hisse senedi alım satım işlemlerine
dayandırıldığından, bu çalışmada kullanılacak borsa kelimesi aksi belirtilmediği sürece
İMKB’yi ifade edecektir.
9 Karslı: s.183; Teoman, Ö.: Menkul Değerler Borsaları ve Alman Sistemi, İktisat ve Maliye Dergisi, C.XXI,
S.10, 1975, s.404 vd.; Yasaman, H.: Menkul Kıymetler Borsası Hukuku, İstanbul, 1992, s.10
5
1.2. Borsa İşlemi ve Unsurları
Menkul Kıymet Borsalarının Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmeliğin
(Genel Yönetmelik) 54. maddesinde borsa işleminin tanımı yapılmış ve İMKB
Yönetmeliğindeki ilgili hükümlerle sınırı çizilmiştir. Genel Yönetmeliğin 54. maddesi borsa
işlemini tanımlamamakla birlikte, borsa işlemlerine hakim olan ilke ve prensipleri
belirlemektedir. Anılan mevzuat uyarınca, borsa işlemi, Borsa yönetim kurulunca atanan borsa
eksperi huzurunda borsaya intikal eden menkul kıymet arz ve talebinin, rekabet koşulları
altında karşılaşması olup, gerçekleşen alım veya satım emirlerinin tasfiyesi amacıyla tarafların
karşılıklı yükümlülüklerini yerine getirmeleriyle tamamlanmış olmaktadır.10
Söz konusu genel çerçeveden hareketle, borsa işlemlerini oluşturan unsurları şu şekilde
belirlemek mümkündür;
Öncelikle borsa işlemi, borsaya intikal eden menkul kıymet arz ve talebini
kapsamaktadır. Borsaya intikal ettirilmeyen alım satım emirleri borsa işlemi kapsamına
girmemektedir. Tanımda açıkça ifade edilmemekle birlikte aşağıda ayrıntılı olarak
açıklanacağı üzere, kural olarak aracı kuruluşlar müşteri emirlerini borsaya iletmek zorunda
olduklarından, müşteri emirlerini de borsa işlemi sürecine dahil etmek ve borsa işlemi
kavramının başlangıç noktasını müşteri emrinin aracı kuruluşa iletilme anı olarak belirlemek
gerekmektedir.
İkinci olarak borsaya iletilen alım satım emirlerinin eşleşmesi gerekmektedir.
Emirlerin eşleşmesi borsa işlemine vücut vermektedir.
Nihayetinde borsa işlemi süreci, borsada gerçekleşen alım satım işlemlerinin tasfiyesi
ile sona ermektedir. Tasfiye ile kastedilen husus, kurulan menkul kıymet alım satım
sözleşmesinden kaynaklanan borçların ifa edilmesi ve kazanılan hakların elde edilmesidir.
Sözleşmenin ifa safhasının tamamlanması ile borsa işlemi adı verilen ve müşteri emri ile
başlayan süreç son bulmaktadır. Aşağıda çalışmanın ikinci ve üçüncü bölümünde borsa işlem
sürecinin tüm unsurları, borsada gerçekleştirilen hisse senedi alım satım işlemleri bakımından
ayrıntılı olarak açıklanacaktır.

NUSRET CETIN, "BORSADA HİSSE SENEDİ ALIM SATIM
İŞLEMLERİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ"

[apruncurtigin]

1.3. Aracı Kuruluş Kavramı
Sermaye piyasalarında aracılık işlemlerini yerine getirmek amacıyla faaliyet gösteren
aracı kuruluşlara ilişkin bir tanım mevzuatta yer almamaktadır. SPK’nun Tanımlar başlıklı 3.
maddesinin (i) bendinde aracı kuruluşların aracı kurumlar ve bankaları ifade edeceği
düzenlenmiş olmakla birlikte, ne Kanunda ne de aracı kuruluşların faaliyet esaslarına ilişkin
Seri:V, No:46 sayılı Aracılık Faaliyetleri ve Aracı Kuruluşlara İlişkin Esaslar Hakkındaki
Tebliğ’de aracı kuruluşlara ilişkin bir tanım yer almamaktadır. Öğretide, Kanunda aracı
kuruluşlara ilişkin bir tanımın yer almayışı eleştirilmektedir.
Mevzuatta aracı kuruluşların yapabilecekleri faaliyetler, aracı kurumlar ve bankalar
arasında farklı bir şekilde düzenlenmiştir.
Seri:V, No:46 sayılı Tebliğin 4 ve 5. maddeleri uyarınca, aracı kurumlar, aşağıda
sayılan her bir faaliyet için Kurul’dan yetki belgesi almak kaydıyla;
- Sermaye piyasası araçlarının ihracına veya halka arz yoluyla satışına,
- Daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının alım satımına,
- Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli
madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil türev araçların
dayandığı kategoriler itibarıyla ayrı ayrı veya bütün olarak türev araçların alım satımına
aracılık edebilirler.
Aracı kurumlar ayrıca; Sermaye piyasası araçlarının geri alım veya satım taahhüdüyle
alım satımı, yatırım danışmanlığı ve portföy yöneticiliği faaliyetlerini, her bir faaliyet için bu
Tebliğ’deki genel şartlar ve ilgili tebliğlerde belirlenen esaslar çerçevesinde Kurul’dan yetki
belgesi almak suretiyle yapabilmektedirler.
Bankaların sermaye piyasası faaliyetleri ise;
- Daha önce ihraç edilmiş sermaye piyasası araçlarının,
- Borsa dışında,
- Hisse senedi işlemleri hariç olmak üzere borsada, alım satımına aracılık,
- Repo-ters repo,
- Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli
madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeli dahil türev araçların dayandığı
kategoriler itibarıyla ayrı ayrı ya da bütün olarak türev araçların alım satımına aracılık,
faaliyetleri ile sınırlanmıştır. Mevduat kabul etmeyen bankalar ise yukarıda sayılan
faaliyetlerin yanı sıra, Kuruldan yetki belgesi almak koşuluyla, sermaye piyasası araçlarının
ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık, portföy yöneticiliği ve yatırım danışmanlığı
faaliyetlerini de yapabilmektedirler.
Görüldüğü üzere, Borsada hisse senedi alım satım işlemlerine aracılık etme hak ve
yetkisi münhasıran aracı kurumlara tanınmıştır. Aracı kurumların kuruluş ve faaliyet esasları
Seri: V, No. 46 sayılı Tebliğde ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.12 Çalışmanın konusu, İMKB
hisse senetleri piyasasında yapılan alım satımlar ile sınırlı olduğundan, bundan sonraki
açıklamalar aracı kurumlar esas alınmak suretiyle yapılacaktır.
Seri: V, No: 46 sayılı Tebliğe göre aracı kurumların merkez dışı örgütleri şube, irtibat
bürosu ve acenteliklerden oluşmaktadır. Aracı kurumdan farklı bir tüzel kişiliği olmayan şube,
esas olarak aracı kurumun yürütebileceği tüm faaliyetleri yürütmeye yetkilidir. İrtibat bürosu,
aracı kurumu ve aracı kurumun yetkili olduğu sermaye piyasası faaliyetlerinin tanıtımını
yapmak amacıyla aracı kurumu temsil etmekle görevli hizmet birimleridir. İrtibat büroları
sadece müşteri emirlerini aracı kuruma iletilebilmektedirler. Tebliğe göre aracı kurumlar
sadece bankalar ve özel finans kurumları ile acentalık sözleşmesi imzalayabilmektedirler.
Acentalar; sermaye piyasası araçlarına ilişkin alım ve satım emirlerinin aracı kuruma
iletilmesine ve gerçekleşen emirlerin tasfiyesine aracılık etmek, acentası olunan aracı
kurumun halka arza aracılık faaliyeti kapsamında, taleplerin toplanması, bu taleplerin aracı
kurum merkezine iletilmesi ve paranın tahsili ya da geri ödenmesi gibi işlemleri kapsamak
üzere gişe hizmeti vermek, aracı kurum portföy yöneticiliği belgesine sahip ise bu faaliyetin
tanıtımını yapmak ve faaliyetle ilgili sadece tahsil ve tediye işlemlerini yürütmek, aracı kurum
yatırım danışmanlığı yetki belgesine sahip ise bu faaliyet kapsamında aracı kurumdan gelen
doküman ve bilgileri müşterilere açıklamak ve yatırım danışmanlığı faaliyetinin tanıtımı gibi
faaliyetleri yürütmeye yetkilidir.
Aracı kurumların borsada Ulusal Pazarda yürüttüğü hisse senedi alım satımına aracılık
faaliyetinde, merkez dışı örgütlerden şube, aracı kurumun yapabileceği tüm faaliyetleri yerine
getirebilirken, irtibat bürosu sadece alım ve satıma ilişkin müşteri emirlerini aracı kuruma
iletebilmekte, acenta ise emir iletiminin yanı sıra gerçekleşen emirlerin tasfiyesine de
yardımcı olmaktadır.
Nusret ÇETİN
Uzman Hukukçu Yardımcısı

[ilker]

1 yılını dolduran hisse senetlerinin satışından elde edilen zararın matrahı hakkında;




Biliyormusunuz?

Alış tarihinden itibaren 1 yılını dolduran hisse senetlerinin satışından elde edilen zararın matrahı, dönem içinde elde edilen karların matrahından düşülmemekte ve zarar edildiği halde vergi ödenmektedir. Bu nedenle zararda olduğunuz hisse senetlerinden oluşan matrahın vergi matrahından düşülmesini istiyorsanız, sözkonusu hisse senetlerinin 1 yılını doldurmadan satılması gerektiğini biliyor muydunuz?

[apruncurtigin]

Vergi hukuku cok karisik bir yapiya sahip alan. Bundan dolaydi benim bu teferruata dair bilgim yoktu, aydinlattginiz icin teskkür ederim. Hisse senetleri Menkul deger olarak kazanc ifade ettigine göre, bunun üzerinden vergilendirlme yapilacaktir.zarar halinde ise vergiye konu teskil edecek bir kazanc olmayacagindan bu kisim vergiye tabi matrahdan düsürülebilir.
tesekkür...